Hanes cerddoriaeth Gymraeg.

Dyma drosolwg byr o ddatblygiad cerddoriaeth Gymraeg trwy'r degawdau.

Mae Cymru wedi cael eu hadnabod ers amser maith fel ‘gwlad y gân’ ac i raddau, nid ydy hyn yn anghywir. Mae Cymru yn wlad brydferth gydag iaith draddodiadol anhygoel. Yn iaith Geltaidd o darddiad, mae'r Gymraeg wedi medru galluogi ymdeimlad o hunaniaeth ac arwyddocâd diwylliannol i bobl Cymru. Mae'r arwyddocâd hwn yn llawn hanes cyfoethog a gwerthoedd diwylliannol sy'n aml yn cael eu cyfleu trwy gerddoriaeth a chân, p'un a yw hynny yn yr ystyr fwyaf traddodiadol ai peidio. Efallai bydd rhai yn dadlau bod cerddoriaeth a gynhyrchir yn y Gymraeg yn ymddangos fel unrhyw gerddoriaeth arall, ond mae'n rhaid i mi anghytuno'n gryf.

Yn anffodus, collwyd llawer o'r gerddoriaeth Gymraeg cynharaf trwy'r cenedlaethau oherwydd y gormes a wynebir gan yr iaith o'r eglwys ac o Loegr. Mae cyd-destun o'r fath yn dyddio'n ôl i sut y byddai Lloegr yn atal unrhyw iaith nad oedd yn Saesneg wrth gwrs. Er bod hyn yn ddinistriol ar sawl lefel, yn ystod y 1860au bu adfywiad yn yr iaith, ac fel y dywedant, hanes yw'r gweddill.

Yn ystrydebol, mae llawer o’r gred bod cerddoriaeth Gymraeg wedi’u hymwneud a chorau llais gwrywaidd mawr  a chaneuon gwerin draddodiadol. Wrth gwrs, mae enghreifftiau o'r fath yn gyson o'r gelf gerddorol sy'n tarddu yng Nghymru, ond yn debyg iawn i weddill y gymdeithas, mae'r diwydiant cerddoriaeth Gymraeg wedi ehangu. Mae gwreiddiau traddodiadol megis y caneuon gwerin wedi paratoi'r ffordd i artistiaid Cymraeg fedru fynegi harddwch yr iaith trwy amrywiaeth o genres cerddorol. O enedigaeth yr Eisteddfod yn ystod y 12fed ganrif, i ganeuon gwerin Cymru fel 'Yr Eneth gad ei bywyd’, mae'r hanes yn gyfoethog ac yn parhau i dyfu.

Yn ystod y 1960au, 70au ac 80au, bu ymchwydd o boblogrwydd o ran cerddoriaeth Gymraeg. Gall hyn fedru amlygu’r sut daith ei boblogaeth o boblogaidd o gerddoriaeth Geltaidd draddodiadol fel genre, ond gall hefyd cael eu gweld fel canlynid i’r symudiad yn erbyn gormes pobl Cymru a'u hiaith. Mabwysiadodd cantorion fel Dafydd Iwan swydd gydag Y Gymdeithas Yr Iaith Gymraeg, i ymgyrchu am geisio galluogi’r iaith Gymraeg i gael ei hystyried yn iaith swyddogol. Yn naturiol, mae hyrwyddo cerddoriaeth brotest yn un o is-genres mwyaf arwyddocaol cerddoriaeth Gymreig, hyd yn oed heddiw. Mae cerddoriaeth wedi bod yn allfa ar gyfer sawl math o fynegiant ers amser maith, ac yng Nghymru mae gan lawer o'r caneuon traddodiadol ystyr sydd wedi'i seilio ar themâu gwleidyddol. Ni ellir cyfeirio at gerddoriaeth brotest fel cysyniad a ddatblygwyd gan y Gymraeg yn unig - mae'n offeryn amlddiwylliannol, aml-genhedlaeth, sy'n ymfalchïo yn yr hawl i fynegiant.

Adnodd gwych ar gyfer dysgu mwy am frwydr y cenedlaetholwyr Cymreig yn ystod yr amser hwnnw ydy “Painting the world green: Dafydd Iwan and the Welsh protest ballad (2005)” gan yr Athro E. Wyn James, athro yn ysgol y Gymraeg yng Mhrifysgol Caerdydd.

Wrth gwrs, gwelodd y cyfnodau hyn rhai o’r bobl fwyaf adnabyddus i ddod allan o Gymru i godi i enwogrwydd; Tom Jones a Shirley Bassey er enghraifft (i enwi ond ychydig). Er nad oedd eu cynnwys yn cael ei gynhyrchu yn yr iaith Gymraeg, gwisgwyd eu treftadaeth Gymreig yn falch ar eu braich - Gyda chaneuon fel “The green green grass ” yn atgoffa Tom Jones o'i dref fach lle gafodd ei magu. Yn yr oes hon gallwn hefyd gweld datblygiad gyrfa fawr ar gyfer cyneuwyr megis Mary Hopkin. Canodd Hopkin yn y Gymraeg yn wreiddiol cyn cael ei gweld gan Paul McCartney ar y sioe 'Opportunity Knocks' - gallwch ddod o hyd i glip o Mary Hopkin yn dychwelyd i ‘Opportunity Knocks’  yma ... https://www.youtube.com/watch?v= 5dJQR1bBFvM

Ym mlynyddoedd olaf y 60au datblygwyd y label recordio ‘Sain’, a sefydlwyd gan Dafydd Iwan a Huw Jones; label recordio sy'n dal i fodoli i fod yn llwyfan i artistiaid o Gymru a'u cerddoriaeth heddiw. Hyd heddiw, mae Sain wedi dod yn enw nodweddiadol yn niwydiant cerddoriaeth Cymru, gyda sawl label o dan ei ymbarél 'Sain', maent wedi arwyddo artistiaid megis Y Bandana a Caryl Parry Jones - rhai o'r artistiaid fwyaf adnabyddus yn ystod yr 20 mlynedd diwethaf.

Gwelodd y 70au gynnydd mewn actau fel Meic Stevens (wedi’u llofnodi gan Sain), a mewnlifiad o amrywiaethau genre o fewn cerddoriaeth Gymraeg. Cyflwynodd actau fel Geraint Jarman ar Cynganeddwyr a Trwynau Coch gerddoriaeth newydd gyda dylanwad reggae a phync gan ymfalchïo yn eu cerddoriaeth. Dyma gân gan Geraint Jarman ar Cynganeddwyr o’r enw ‘Para’ -https: //www.youtube.com/watch? V = usc0DiIihyc

Wnaeth actau megis Anrhefn a Datblygu yn rheoli’r diwydiant cerddoriaeth Gymraeg yn ystod yr 80au a’r 90au. Helpodd y gerddoriaeth a grëwyd ganddynt i drawsnewid sîn gerddoriaeth Cymru i fod yn un o gofleidio grwpiau, unawdwyr a genres newydd. Enghraifft o hyn ydy, Llwybr Llaethog - deuawd o Gonwy - yn adnabyddus am eu harbrofi cerddorol a'u hamrywiaeth. Fe wnaeth yr artistiaid hyn baratoi'r ffordd ar gyfer y diwydiant cerddoriaeth Cymraeg amrywiol sydd i'w weld heddiw, yn enwedig fel yr oedd yn ystod pan ddechreuodd grwpiau fel Catalwnia a Super Furry Animals wneud eu ffordd i'r brif ffrwd.

“Recruiting his friend Kevs Ford, he founded Llwybr Llaethog - a revolutionary dance outfit pioneering a bass-heavy agit-rap style with a sharp satirical edge that single-handedly invented the genre of Welsh-language hip-hop in one fell swoop.”

https://www.bbc.co.uk/wales/music/sites/llwybr-llaethog/pages/biography.shtml

Ni allwn drafod hanes diwydiant cerddoriaeth Cymru heb roi sylw i rai o’r artistiaid fwyaf enwog y 90au. Yn yr achos hwn rydym yn cyfeirio at ‘The Manic Street Preachers’ a'r ‘Stereophonics’.

“The Manics were the first Welsh band to really make a commercial breakthrough in the 90s. Unfortunately for them, it meant they had to suffer the clichés of lazy reviewers, with endless references to leeks, daffodils and dragons. Oh, how the boyos must have laughed.”

https://www.bbc.co.uk/wales/music/sites/history/pages/history_1990s.shtml

Er nad yw'r caneuon a gynhyrchir gan y grwpiau uchod wedi’u cyfansoddi yn yr iaith Gymraeg, maent yn aml yn talu teyrnged i'w treftadaeth. Bydd chwiliad cyflym ar Google yn eich cyflwyno i amrywiaeth o restrau chwarae a fydd, gyda chryn dipyn o wrando, yn gyfle i ddeall pam eu bod wedi cael dylanwad mor fawr.

Efallai, amgylchedd heddiw ydy’r awyrgylch gorau i sicrhau fod cerddoriaeth Gymraeg yn ffynnu a datblygu. Gyda phwyslais ar fynegiant go iawn ac amrwd,  trwy genres drwm a bas neu ganeuon sydd yn seiliedig ar brotest, mae'r sîn gerddoriaeth Gymraeg yn fwy amrywiol nag erioed. Wnaeth Dydd Miwsig Cymru 2020 weld ehangiad o gerddoriaeth Gymraeg ledled y DU, gyda bandiau megis Adwaith (band indie gyda gwythïen wleidyddol) yn weld ei cherddoriaeth yn cael ei mabwysiadu yn Lerpwl.

Wnaeth erthygl Vice diweddar awgrymu sut  (https://www.vice.com/cy_uk/article/n7jpgq/the-unstoppable-rise-of-welsh-language-music?utm_source=dlvr.it&utm_medium=twitter), rydym ni mewn cyfnod lle mae cynnydd cerddoriaeth Gymraeg yn 'ddi-rwystr'. Mae cerddoriaeth Cymru a’i hartistiaid wedi dechrau adennill ei gwerth a’i hadnabyddiaeth ddiwylliannol... maent wir yn anhygoel i’w gweld. Yn enwedig pan ystyriwch sut o fewn y 12 mis diwethaf,  roedd Alffa (deuawd roc blues o Lanelli yng Ngogledd Cymru) yn yr artist Cymraeg cyntaf i dderbyn miliwn o ffrydiau ar gyfer eu cân ‘Gwenwyn’. Neu efallai yn fwyaf rhyfeddol, ym mis Ionawr fe gurodd cân 1983 “Yma o Hyd” (gan Dafydd Iwan) rai o actau mwyaf y byd - fel Stormzy neu Ed Sheeran - i’r brig yn siart Itunes y DU. I mi, mae Yma o Hyd a'i lwyddiant diweddar yn atgyfnerthiad o sut mae diwylliant cerddoriaeth yr iaith Gymraeg a’i ddiwylliant yn gryfach na erioed.  Ac yn union fel 1983, nid ydym yn mynd i unman. Mae cerddoriaeth Gymraeg, beth bynnag yw eu pwrpas, yn uno'r wlad ac yn cryfhau ein hunaniaeth a’n mamiaith.

Mae digwyddiadau blynyddol megis Maes B a'r Eisteddfod neu Tafwyl – ynghyd â lleoliadau cerddoriaeth leol fach fel Clwb Ifor Bach - yn darparu lleoliadau diogel ar gyfer archwilio a dathlu'r gelf anhygoel sydd gan y wlad hon i'w gynnig. Mae'n hanfodol bod y lleoedd hyn yn cael eu cadw'n fyw er mwyn sicrhau fod y diwydiant cerddoriaeth Cymraeg barhau i ffynnu.

Rwy'n falch o fod yn Gymraeg, a dylech chi fod hefyd.

Ysgrifenwyd gan,

Tezni Bancroft-Plummer

I'r rhai sydd â diddordeb mewn clywed rhywfaint o gerddoriaeth Gymraeg wych, dyma ychydig o fy ffefrynnau –

• Brenin Calonnau – Candelas 

• Effro Fyddi di – Yws Gwynedd

• Ennill – Fleur De Lys

• Heno Yn Yr Anglesey – Y Bandana 

• Llwytho’r gwn – Candelas 

• Sebona Fi – Yws Gwynedd 

• Haf 2013 – Fleur De Lys 

• Tyrd Mewn O’r Glaw – Caban 

Yws Gwynedd - Sebona Fi (review)

Mae cerddoriaeth yn rhywbeth sydd yn atgyfnerthu teimladau, ac maent yn fodd o gysylltu gyda’r byd o’ch cwmpas trwy gydymdeimlo neu gydrannu. I rai, mae cerddoriaeth yn ffordd i fedru siarad heb angen defnyddio geiriau eich hunan, neu efallai maent yn adlewyrchu teimladau o hiraeth. Wrth gwrs, weithiau mae pwrpas gerddoriaeth yn llai na hynny - efallai maent ddim ond yn rhywbeth sydd yn chwarae yn y cefndir i fedru osgoi tawelwch. Ond, i finnau, mae’r gân ‘Sebona fi’ gan Yws Gwynedd yn fwy na dim ond ffordd i lenwi tawelwch. 

Mae’r gân wedi’i lleoli o fewn nghanol y byd cerddoriaeth Cymraeg. Yn 2017, wnaeth Sebona fi cyrraedd brig siart #40Mawr Radio Cymru, ac yn 2019 wnaeth y cân cyrraedd y 10 cân Gymraeg sydd wedi’u ffrydio mwyaf ar Spotify. Ynghyd a hynny, maent yn gân sydd wedi cael ei berfformio ardraws y gwald – gan gynnwys digwyddiadau megis Maes B a Tafwyl. Ymhellach na hynny, wnaeth y band ennill y wobr ‘Band Gorau’ o fewn Gwobrau’r Selar yn 2018. 

Efallai, na fydd y gân yn medru cynnig rhywbeth i bawb sydd yn eu gwrando arno, ond mae’r melodi ynghyd a’r geiriau yn atgyfnerthu teimladau o hapusrwydd ac undod o fewn awyrgylch sydd yn adlewyrchu amserau da o dan yr haul gyda ffrindiau.  Ynghyd a hynny, maent yn atgyfnerthu’r hwyl sydd yn eiconograffig o’r haf ac maent yn galluogi’r gwrandawyr i fedru lleoli ei hunan o fewn atgofion a theimladau sydd felly yn magu hiraeth am y dyddiau da. 

Am gân sydd yn ddechrau gan ein lleoli o fewn awyrgylch positif, maent yn arwain ni ar daith trwy’r atgofion o amserau da ac mae’n ein hannog i fod yn rhan o’r daith – “Dos am dro reit drost y môr”. Yn fwy n hynny, mae’r gân yn atgyfnerthu themâu o ddim pryderon a chydymdeimlad trwy sicrhau i’r rhai sydd yn gwrando arno, nad oed unrhyw beth i boeni amdan, maent yn hybu cydymdeimlad a theimladau o ryddid ynghyd ag ymlacio. Mae’r themâu yma yn rhedeg trwy’r gân o’r ddechau i’r ddiwedd ac mae’r geiriau bron yn ceisio siarad â phawb sydd yn ei wrando arno gan sôn am sut yr ydym ni yn medru diweddu yn yr un safle, felly does dim ots beth rydych chi’n wneud yn fywyd os nad ydych yn ei fwynhau. Neges sydd yn fy marn i, yn bwysig iawn - 

“Cos da ni gyd yn rhedeg fel rhyw lygod mawr

Os gen ti hanner awr sebona fi

A cofia’r un hen bethau sydd yn boeni pawb

On pridd yn y pendraw yda ni”

Mae’r eirfa sydd yn cael eu defnyddio trwy gydol y gân yn magu dealltwriaeth o sut nad oes angen poeni am y pethau bach, ynghyd a sut weithiau mae angen i ni fel cymdeithas cymryd amser i eistedd i lawr ac arafu gan fod bywyd yn symud mor gyflym. Wedi’r cyfan, “fydd pob un dim yn iawn, os ti’n cysgu trwy’r prynhawn”. 

Nad ydy pwrpas y gân yma wedi’i selio ar nodweddion neu neges gymhleth, maent yn pwysleisio’r pwysigrwydd sydd gan yr agweddau syml o fwynhau bywyd, a sut mae hynny yn medru arwain at fyw bywyd gwell – “clyw dim byd i agor dy fyd”. Mae’r pwyslais yma yn enghraifft o sut mae’r gân yn adlewyrchu’r hyn sydd angen ar bawb; amser i: 

“Blas y grawnwin yn gryf yn y gwin a'rCwmni'n dda”

Wrth gwrs, mae rhaid i ni ystyried sut efallai nad ydy’r gân yn un sydd gyda neges wrthrychol, maent yn cyflwyno cyfleoedd i’r gwrandawyr i fedru dyfeisio ystyr eu hunan. Yn yr achos hwn, mae’r cysyniad o flasu’r gwin a chysgu trwy’r prynhawn yn atgyfnerthu’r hyn sydd yn bwysig i’r band – ac felly, fe allwch adnabod yr hyn sydd yn cael eu sôn trwy gydol y cân fel agweddau goddrychol. I rai, fe gall y nodweddion fel y gwin a.y.b.. cynrychioli unrhyw beth sydd yn cynhyrchu teimlad o hapusrwydd, neu sydd yn eich galluog i gymryd saib o fywyd prysur. Yn fwy na hynny, mae’r gân yn adlewyrchu pa mor bwysig ydy fedru cymryd saib, hyd yn oed os ydy saib yn golygu cymryd “hanner awr” i fedru edrych yn ôl eich hunan. Mae’r gân yn eich annog i gofio’r hyn sydd yn gwneud chi’n hapus, a sicrhau fod gennych yr amser i wneud yr hyn sydd yn nodweddiadol o gynhyrchu llawenydd.

Ynghyd a’r gân ei hunan, mae cyfansoddiad y fideo hefyd yn atgyfnerthu’r nodweddion sydd wedi cael eu dadansoddi uchod. Mae pob golygfa o fewn y fideo yn adlewyrchu’r hyn sydd yn cynrychioli hapusrwydd i’r band, ac wrth gwrs, mae hynny’n cynnwys dychwelyd i Gaerdydd i chwarae gig yng Nghlwb Ifor Bach. 

ywsgwynedd.bigcartel.com facebook.com/ywsgwynedd twitter.com/ywsgwynedd insta : ywsgwynedd

Gan Tezni Grace Bancroft-Plummer.

Teznigbp@gmail.com